यस्मै नमो भवति यस्य गुणाः समग्राः 
नारायणोपनिषदा यदुपासनोक्ता । 
यो नः प्रचोदयति बुद्धिमधिक्रतौ यः 
तं त्वामनन्यगतिरीश्वर संश्रयामि ॥ १ ॥

वेदेषु वा तदनुयायिषु वा विचार्य 
तन्त्रेषु वाक्यमखिलं प्रतिपादकन्ते । 
तात्पर्य सङ्ग्रहमहं विदधे महेश! 
मह्यं प्रसीद नय मामृजुना पथा त्वम् ॥ २ ॥

मन्त्रार्थवादविधिभिर्बहुधा विभक्तो 
यश्शब्द राशिरनपेक्षतया प्रमाणम् । 
सोयं विमत्सरविमृष्टपदार्थतत्वो 
वेदः प्रकाशयति केवलमीश्वरं त्वाम् ॥ ३ ॥

शब्दोयमीश्वर इति श्रुतिगोचरस्सन् 
आनीलकण्ठमवतंसितचन्द्रलेखम् । 
त्वामेव बोधयति नाथ! निजार्थपोषात् 
अन्यं पुनः प्रकरणादि निपीडनेन ॥ ४ ॥

शब्दस्तवायमभिधानमनन्यशब्दो 
नैघण्डुकाश्शिवपदादिवदेनमाहुः । 
वस्तु स्वभावकृतमेव तु पूज्यभावं 
ब्रूते महेश्वर! महान्परमश्च शब्दः ।। ५ ।।

यस्योपसर्जनमसौ परमो महान्वा 
शब्दस्तदर्थमभिधातुमलं प्रकृष्टम् । 
शब्देन पूज्यवचनेन समस्यमानः 
पूजां ब्रवीति यदि शब्दविदः प्रमाणम् ॥ ६ ॥

नानीश्वरं भवितुमर्हति विश्वमेतत् 
बह्वीश्वरञ्च नितरामयथाप्रमाणम् । 
तल्लोकवेदविदितेश्वरवर्जनेन 
कोयं भ्रमः कतिचिदीश्वरमन्यमाहुः ॥ ७ ॥

विश्वं निरीश्वरमिदं जगदाह साङ्ख्यो 
योगश्च सेश्वरमुभावनुवादिनोऽन्ये । 
नत्वेव संभवति सेश्वरतां ब्रुवाण: 
पद्मासनादिभिरनीश्वरशब्दवाच्यैः ॥ ८ ॥

ऐश्वर्यमग्र्यमनुपाधिनिबन्धनन्ते 
यद्भूतनाथ! नमसामपि पात्रमेकम् । 
तत्प्रायशश्श्रुतिषु दुर्लभमेव वाक्यं 
मुक्त्वा नमो भवति यत्र भवत्प्रसङ्गम् ॥ ९ ॥

देव! त्वदेकविषयाणि नमांसि पुंसां 
यस्मै नमश्श्रुतिबलादवधारयामः । 
देवान्तरेषु विहितान्यपि तान्यमूनि 
स्रोतांसि सागर इव त्वयि संपतन्ति ॥ १० ॥

यस्मै नमश्श्रुतिरनूद्य नमस्विनन्त्वां 
एका नियोजनमुवाच पशोः कपर्दिन्! 
अन्या च दिव्यशिशुमाराशिरो भवन्तं 
शक्यन्तदित्थमुभयेन नमो विधातुम् ॥ ११ ॥                      

श्रुत्योर्द्वयोरपि नमस्विनमुच्यमानं 
त्वामेव तन्तमनुसन्दधतः प्रदेशम् । 
शंसन्ति मन्दमतयोऽपि किमापतन्तं 
मध्यन्दिने हि सवितारमपन्हुवीरन् ॥ १२ ॥

कर्मैव शूलधर! शूलगवन्त्वदीयं 
मन्त्रा भवन्तमखिलाः प्रतिपादयन्ति । 
त्वामन्तरेण नमसा कृतलक्षणाय 
कस्मै पशुं नियुनजानि नियोजय त्वम् ॥ १३ ॥

अङ्गान्तरेषु विबुधान्तरसंस्तुतेषु 
यश्शिंशुमारशिरसः परिशिष्यसे त्वम् । 
तस्मै नमो भवितुमीश्वर! सांप्रतन्ते 
देवान्तराय न कथञ्चिदनीश्वराय ॥ १४ ॥

या वज्रिणी भवति शङ्कर शङ्खिनी या 
मुद्रा च या कमलिनी भरतोपदिष्टा । 
ताभिर्भवन्त्यभिनया विबुधान्तराणां 
मौळिस्पृशा करपुटाञ्जलिमुद्रया ते ॥ १५ ॥

दत्तन्नमः किमपिशुश्रुम देवताभ्यः 
त्वामन्तरेण नमसामवसानभूमिम् | 
तास्तद्ग्रहीतुमनलन्न हि कश्चिदीष्टे 
चोरोपनीतमिव धारयितुं किरीटम् ॥ १६ ॥

तस्मै नमो भवतु यत्र निषीदसीति 
सर्वं नमस्यमनया तु दिशा महेश! 
अप्योषधीः प्रति नमो वयमामनामो 
देहीव देहमधितिष्ठसि येन सर्वम् ॥ १७ ॥

सर्वम् त्वया जगदघिष्ठितमेव मत्वा 
श्वानश्रुतौ नमसिताः पतयश्व तेषाम् । 
लोके पुनस्तव महेश्वर! भक्तियोगात् 
आरोपिता अपि वयं बहुमानपात्रम् ॥ १८ ॥  

द्वेधा नमो विमृशतः प्रतिभाति लोके 
वेदेषु वा विषमलोचन! नान्यरूपम् | 
यत्तन्नमस्त्वयि तदीश्वरताप्रयुक्तं 
त्वत्सन्निकर्षविहितं यदनीश्वरेषु ।। १९ ।।

त्वत्सन्निकर्षकृत एव नमः प्रयोगः 
प्रायो बसीयसि यवीयसि दृश्यमानः । 
श्रेष्ठप्रयुक्त इति कल्पयितुं न शक्यम् 
अश्रेयसामपि नमांसि निदर्शितानि ॥ २० ॥

श्रेष्ठ्यप्रयुक्तमपि नाम नमस्त्वदीयं 
श्रेष्ठोऽसि यः क्रतुभुजां पतिरग्रियानाम् । 
श्रेष्ठश्श्रुतोसि भगवन्नविशेषतस्त्वं 
मन्त्रेषु कृच्छ्रपठितेषु च सामगानाम् ॥ २१ ॥

देवान्तरैस्सह नमस्तुतिहूतयस्ते 
तोषाय नालमलमेव विपर्ययाय । 
पुत्रार्थिनश्चरुविधौ सह चन्द्रमौळे! 
सोमेन हूतमनुशुश्रम रुद्रमग्निम् ॥ २२ ॥

अग्निं प्रकृत्य खलु रुद्रपदं प्रयुङ्क्ते 
तद्ब्राह्मणं भवति यत्र तयोस्सहूतिः । 
आह्वानमत्र भवतः पृथगेव दृष्टं 
यत्प्रातरग्निमिति सूक्तविदः पठन्ति ॥ २३ ॥

अग्न्यादिभिस्तव महेश्वर! हूतिशङ्का 
माभूदिति प्रकृतमप्यनुषङ्गोग्यम् । 
मन्त्रः क्रियापदमपास्य पदान्तरेण 
त्वमाह्वयन्नुतपदेन भिनत्ति रीतिम् ॥ २४ ॥

न्यासीकृतं वसु बलादमरैरवाप्तुं 
अन्वागतो रुदितवानिति रुद्रमग्निम् । 
रुद्रांस्त्वदुद्भवतया मरुतो गणान्वा 
रुद्रावणेन च भवन्तमवैमि रुद्रम् ॥ २५ ॥

यज्ञेऽपि रुद्रपदमारुणकेतुकोक्तं 
तच्छब्दमीश्वर! तदीयमपि स्मरन्ति । 
यत्तत्प्रदेशगतरुद्रपदावकाशे 
यज्ञस्य शब्दमनुशुश्रुम सामगेभ्यः ॥ २६ ॥

सन्ताप्य रोंदयितरि प्रसभं जनानां 
आहुर्ज्वरेऽपि विषमेक्षण! रुद्रशब्दम् । 
रौद्रञ्च तत्प्रकृतिकं प्रतिरूपकं वा 
शब्दान्तरं भवति वायसशब्दकल्पम् ॥ २७ ॥

सन्त्येव तद्धितपदप्रतिरूपकाणि 
भूरीणि भागवतसात्वतसन्निभानि | 
स्यात्तादृगेव भगवानिति शब्दरूपं 
षाड्गुण्यहेतुकमपि त्वदुपैति नान्यम् ॥ २८ ॥

ऐश्वर्यमग्र्यमनुपाधिमती च लक्ष्मीः 
ज्ञानं च वीर्ययशसी च विरागता च । 
एते गुणाः षडपि ते भगसंज्ञयोक्ताः 
सन्तीत्यनेन भगवन्! भगवानसि त्वम् ॥ २९ ॥

ऐश्वर्यमीश्वरपदश्रुतिरुग्रशब्दो 
वीर्यम् यशश्शिवपदं च तवाभिधत्ते । 
सर्वज्ञकामरिपुशब्दसमर्थितौ च 
सार्वज्ञरागविरहौ भवतः पुरारे!  ॥ ३० ॥  

अर्थश्श्रिया शिव! न कोऽपि विरज्यतस्ते 
श्रेष्ठस्तया त्वमसि दाशतयीभिरुक्तः । 
लब्धुं श्रियं जनिम चारुविचित्ररूपम्
अभ्यर्चितं तव मरुद्भिरुदाहन्ति ॥ ३१ ॥

सत्यं क्षमा धृतिरधिष्ठितिरात्मबोधः 
सृष्टिर्विरागतपसी मतिरीश्वरत्वम् । 
नत्वद्वियन्ति न कदाचिदपैति धर्मः 
किन्तन्नयद्भवति ते गुणसंमतेषु ॥ ३२ ॥

नैवेश्वरान्नयशसा महतो न वीरान् 
न श्रीमतः क्षितिपतीनपि सार्वभौमान् । 
अन्यादृशानपि महेश्वर! वीतरागान् 
प्रज्ञावतो भगवतः प्रवदन्ति वृद्धाः || ३३ ॥

आथर्वाणा मदनशासन! निब्रुवाणाः 
नामानि नाम भगवानिति ते निराहुः । 
अत्याश्रमोपनिषदाह भगेश्वरं त्वां 
नैघण्टुकाश्च भगवन्तमुशन्ति पूज्यम् ॥ ३४ ॥

पूजा तमुष्टुहिवता विहिता महेश 
मन्त्रेण वाङ्मनसकायनिबन्धना ते । 
सर्वाभिरप्युपनिषद्भिरुपासनोक्ता 
नारायणोपनिषदं परिभावयामः ॥ ३५ ॥

वाक्यं यदाह दहरान्तरुपासनन्ते 
यद्वा समर्पयति रूपविशेषमस्मै । 
अन्तर्गतैरपि तदौपयिकाभिधेयैः 
भाव्यं वचोभिरिति वाक्यविदां प्रवादः ॥ ३६ ॥  

नारायणस्य यदुपास्यतयाऽभिधानम् 
यद्वा फलन्तदिह नोपलभे कथञ्चित् । 
उत्पत्तिशिष्टभवदन्वयमन्यगामि 
शक्यं महेश्वर! न कर्तुमुपासनन्ते ॥ ३७ ॥

नासावुपासनमुपास्यकथैव दूरे 
तस्मादुपासकतया परिशेषसिद्धिः । 
अन्तर्व्यवस्थितगिरा परमात्मनस्ते 
शब्दादृतेऽपि विहितं तदुपासकत्वम्  ॥ ३८ ॥

यस्य स्थितोसि हृदये परमस्त्वमात्मा 
युक्तन्न तस्य परमात्मतयाऽभिधानम् । 
स्वेन स्वयं मनसि वह्निशिखान्तराळे 
तिष्टन्नुपास्य इति हास्यपदं न कस्य ॥ ३९ ॥

नारायणस्य हृदयं सुषिरं महाग्निः 
अग्नेश्शिखा च परमात्मपदं यदुक्तम् । 
सर्वोप्युपासनविधेरयमर्थवादः 
श्रद्धाविशिष्टपुरुषाचरणाद्विधेये ॥ ४० ॥

नारायणप्रकरणे हृदयं यदुक्तं 
तस्यैव तद्भवितुमर्हति नापरेषाम् । 
दृष्टं यतिप्रकरणे यतिभिर्गृहीतं 
पूर्वानुवाकविहितं यदुपासनन्ते ॥ ४१ ॥

ब्रह्मोच्यते परमसौ परमं च तत्वं 
ज्योतिः परं च परमेश्वर! पद्मनाभः । 
त्वद्भावनैकरसिकस्त्वदनन्यभावात् 
मन्त्री यथा गरुडभावनया गरुत्मान् ॥ ४२ ॥

गीतासु योगजविभूतिविभावनाय 
नारायणश्शिवपदं प्रतिवाचमूचे । 
योगन्निशामय महेश्वरगोचरं मे 
दिव्यं ददामि तव चक्षुरिति प्रसन्नः ॥ ४३ ॥

त्वामन्तरेण न कथंचिदुपासनीयं 
अन्यं ब्रवीति सशिवस्तुतिरन्तकारे! 
यद्ब्रह्मशब्दसमभिव्यवहारयोगात् 
संहारकारिणिहरे शिवशब्दमाहुः ॥ ४४ ॥

विश्वाधिकस्त्वमसि विश्वमयं मुरारिः 
यज्ञेश्वरस्त्वमसि यज्ञममुं गृणन्ति । 
आद्या जगत्प्रकृतिरेषभवान्निमित्तम् 
आतः कथन्नु भगवन्युवयोरभेदः ॥ ४५ ॥

विश्वात्मनस्तुतिषु विश्वपतित्ववादः 
सङ्गच्छते स्तुतितयैव रथाङ्गपाणेः । 
विश्वस्यपत्युरथ विश्वतयाभिधानं 
नालं गुणाय गुणगृह्यनिकर्षहेतुः ॥ ४६ ॥

विश्वं महेश्वर! भवानधितिष्टतीति 
विश्वात्मतामुपचरन्ति यदागमास्ते । 
तत्पण्डिता विदितवेदरहस्यशीला: 
जानन्ति मन्दमतयस्तु तदेव सत्यम् ॥ ४७ ॥

तुभ्यं नमो विदधदीश्वर! तन्तमर्थम् 
आतिष्ठते सकलकर्मसु विश्वदर्शी | 
सर्वानुवादमिदमुक्तसमर्थनाय 
कात्यायनो मुनिरुदाहरति स्म गृह्ये ॥ ४८ ॥

स्थानं यदान्तरमुपास्तिरुपासको वा 
या सा परा परतया विविधा विभूतिः । 
यद्वा पुनर्विषमनेत्रमुपासितव्यं 
नारायणोपनिषदाह तदत्र सर्वम् ॥ ४९ ॥

यज्ञात्मना स्वयमसावृषिणोपदिष्टा 
नारायणेन भवतः प्रतिपादयित्री । 
सूक्तं यथा पुरुषदैवतमन्तकारे 
नारायणार्षमिति तद्व्यपदिष्टमाहुः ॥ ५० ॥

एषा महोपनिषदाह हिरण्यगर्भम् 
जातं त्वदेव भगवन् प्रथमं सुराणाम् । 
नारायणाभिजनमेनमथापि मन्दाः 
शंसन्ति तत्र भवतः कतिचित्प्रसूतिम् ॥ ५१ ॥

मध्ये ललाटमरविन्दभुवः क्षणेन 
दृष्टो भवानिति क एष निकर्षवादः । 
योगादिरूढमनसश्शिव! मादृशोऽपि 
स्थानेषु पञ्चसु न कस्य तवोपलंभः || ५२ ॥

ब्रह्माणि पञ्चतनवश्शिव मन्त्ररूपा- 
जीवातवः पशुपते! शिवसंहितानाम् । 
रुद्रेषु पुण्यमिव पञ्चकमक्षराणां 
अस्यां महोपनिषदीति महत्ववादः ॥ ५३ ॥

विद्येश्वरस्त्वमसि भूतपतिस्त्वमेकः 
स्रष्टुर्भवानधिपतिस्सृजति प्रपञ्चम् । 
यद् ब्राह्मणान्प्रति तव श्रुतमाधिपत्यम् 
तद्ब्रह्मणो मम सदाशिव जन्मलाभः ॥ ५४ ॥  

विद्येश्वरत्वपुनरुक्ततया न वाच्यं 
वेदाधिपत्यमयमेव महेश! वेदः । 
विद्या भवन्ति शतशः प्रविभज्यमानाः 
स्रोतांसि किन्न सरितेव पृथक् कृतानि ॥ ५५ ।।

आदित्यमृग्यजुषसामनिधानकोशे 
बिम्बे निविष्टमधितिष्ठति पूरुषो यः । 
एषा तमेष इति साभिनया भवन्तं 
भूताधिपत्यवचनेन शशंस नाम्ना ॥ ५६ ॥

उक्तो हिरण्यपतिरेष हिरण्यबाहु 
रुक्तोऽम्बिकापतिरुमापतिरेष उक्तः । 
आहुर्भवन्तमधिदैवतमुष्णरश्मेः 
आतस्तदर्चनविधौ भगवन्नभिज्ञाः ॥ ५७ ।।

यो मण्डलं तपति यश्च तदन्तरात्मा 
या चानयोर्भवति भूतपते! विभूतिः । 
जानान एतदपि यत्फलमश्नुते च 
सर्वं यथावदिह तत्कथितं क्रमेण ॥ ५८ ।।

मा नाम भूदखिलमन्यदिमं प्रदेशम् 
अध्यापितास्तदिति मन्त्रविदो भवन्ति । 
वाच्यः किमस्य सविता सवितुर्वरेण्यः 
किं वा भवानिति वितर्कपदं न तेषाम् ।। ५ ९ ॥

भास्वन्तमेष विषयीकुरुते न मन्त्रः 
शक्नोति वक्तुमधिदैवतमीश्वरं त्वाम् । 
यस्मादयं त्वयि निरोहति भर्गशब्दः 
प्रज्ञाप्रचोदकतया तदधीयसे त्वम् ।। ६० ।।  

सान्तोऽयमन्तकरिपो! यदि भर्गशब्दो 
यत्तत्पदद्वयमनन्वयि लिङ्गभेदात् । 
अन्वेषयेदुभयमन्यदभिन्नलिङ्गम् 
अश्रूयमाणमसमञ्जस एष पक्षः ।। ६१ ।।

शब्दस्मृतिर्ह्यसुनि वा घञि वा पदान्ते 
युक्तं वदत्युभयथा स्वरमाद्युदात्तम् । 
व्यत्यस्तकारकमवैमि पदं घञन्तं 
मैत्रायणश्रुतिपराहतसान्तभावम् ॥ ६२ ||

मैत्रायणश्रुतिरसौ तदिति प्रकृत्य 
भर्गं भवन्तमभिधाय विचिन्तनीयम् । 
रुद्रस्य भर्गपदगोचरतां ब्रुवाणा 
सान्तं प्रतिक्षिपति भर्गपदं पुरारे! || ६३ ||

सान्तं पदं तदपि नैव ददाति वक्तुं 
यद्ब्राह्मणन्तलवकारिण आमनन्ति । 
प्रश्नोत्तरक्रमनिरूपितपूर्वपादं 
पादं द्वितीयमपि भर्गमयं ब्रवीति ॥ ६४ ॥

भर्गः प्रचोदयति यो धियमस्मदीयां 
तं धीमहीति घटना विनिमाय लिङ्गम् । 
वाच्यस्य भर्ग! भवतस्खपदाभिधानं 
भर्गाख्यमित्यपि च साम्बवचोनुरोधः ॥ ६५ ॥

त्वामेव मन्त्रोपनिषद्ब्रवीति 
तदित्यृचोऽस्याः प्रतिपाद्यमर्थम् । 
तदक्षरं तत्सवितुर्वरेण्यं 
प्रज्ञा च तस्मात्प्रसृता पुराणी ॥ ६६ ।।

भार्गोऽपि सन्सवितृशब्दसमन्वयेन 
सावित्रतामपि विगाहत एव मन्त्रः | 
तत्तत्पदान्वयवशेन महेश! मन्त्रान् 
तद्देवतानपि हि मन्त्रविदः पठन्ति ॥ ६७ ॥

अप्यर्कदैवतवतीमृचमामनामः 
शब्देनविश्व इति शंकर! वैश्वदेवीम् । 
पिच्याञ्च मर्त इति पुष्यपदेन पौष्णीम् 
एतादृशानि कति नाम निदर्शनानि ॥ ६८ ॥

एषा गतिश्श्रुतिगिरामिति निर्णयेन 
तत्तद्ग्रहार्चनविधौ मुनयस्स्मरन्ति । 
मन्त्रेण शंकर! शनेश्शमुपक्रमेण 
बुध्यस्वशब्दसहितेन बुधस्य पूजाम् ॥ ६९ ।।

आम्नायमृग्यजुषसामविधं विचिन्त्य 
सारं समुद्धृतवता परमेष्ठिनापि । 
मन्त्रस्त्रिपादयमदृष्टविधान्तरेण 
दृष्टश्चराचरगुरो! मनुना यथोक्तम् ॥ ७० ॥

गृह्णातु काममनलस्सकलं हविस्ते 
राज्ञो बलिं हरतु भागदुघ: प्रजाभ्यः । 
पार्त्थेन शंकर! निवेदितमंबुजाक्षे 
नैशं हविस्फुटमदृश्यत पादयोस्ते ॥ ७९ ॥

सोमं त्वदर्थमनुशुश्रुम सूयमानं 
आलंभनं पशुपते! नियतं पशूनाम् | 
गव्यं च ते गवि सदेव तदध्वरेषु 
चण्डेश्वरेण सह नाकसदां विवादः ॥ ७२ ॥

उत्पत्तितश्शिव! गृहीतसमन्वयास्ते 
सोमः पशुर्गवि च सन्ति हवींषितानि । 
देवाः पशौ हविषि भागमनुज्ञया ते 
गृह्णन्ति तद्वदितरेष्वपि कल्पनीयम् ॥ ७३ ॥

कर्मैकमेव न परं पशुबन्धनं ते 
कर्तव्यमाहुरुपलभ्य तवाभ्यनुज्ञाम् । 
सर्वेषु कर्मसु भवत्प्रसवेन पुंसां 
आरंभणं प्रपदमन्त्रविदो गृणन्ति ।। ७४ ॥

सङ्कल्पतः प्रभृति यज्ञतनुं विभज्य 
देवान्प्रजापतिमुखान्प्रति दर्शयन्तः । 
सोमाहुतिं हुतवहार्चिषि हूयमानाम् 
अध्वर्यवस्तव गृणन्ति गिरीश! भागम् ॥ ७५ ॥  

सर्वं धन धनपतेरुपभुक्तशिष्टं 
यद्देवतातिथिसमाश्रितभृत्यवर्गैः । 
यज्ञेश! यज्ञपरिशिष्टमपि त्वदीयम् 
मन्थिग्रहव्यतिकरे भवता यथोक्तम् ।। ७६ ।।

गव्येन सोमहविषा चरुभिश्च पक्वैः
साध्यान्त्रिसप्त मुनयो विभजन्ति यज्ञान् । 
सर्वेषु तेष्वपि भवानविशेषतस्त्वां 
राजानमध्वरविधौ वयमामनामः ॥ ७७ ॥

अग्निं प्रकाशयतु शंकर! रुद्रवन्तं
मन्त्रस्त्वमग्न इति वा तदनन्तरो वा । 
राजन्वती क्षितिरितीव विशेषणस्य
नालं प्रतीपमपनेतुमिमौ प्रकर्षम् ॥ ७८ ॥

या रोहिणी भवति देव! तदा त्वदीया
तस्यां त्वदेकविषयौ विषमाक्ष! दृष्टौ ।
मन्त्राविमौ तदिह यज्ञपतित्वमीश
स्पष्टं त्वदेकविषयं प्रतियान्ति धीराः ॥ ७ ९ ॥

पित्रा कुमारमिव भृत्यमिवेश्वरेण 
शिष्यं गिरीश! गुरुणेव गुणाधिकेन । 
अग्निं त्वया कृतविशेषणमूचिवांसौ
मन्त्राविमौ गमयतः परमं प्रकर्षम् ॥ ८० ॥

ऋक्संहिता वदति मेधपतिम् भवन्तं 
राजानमध्वरविधेरयमाह मन्त्रः । 
त्वत्सूक्तमन्त्रगणमण्डनमौळिरत्नम् 
रूपेण च त्वदभिधानगृहीतशक्तिः ।। ८१ ।।

त्वत्कं पुरा मरणतस्तनयित्नुकल्पा- 
दाकारणं परमकारुणिक! ब्रुवाणः । 
मन्त्रोऽयमाव इति यावदुपक्रमायाः 
मूलं महेश! विदितं शिवधर्मसूक्तेः ॥ ८२ ||

भीमोऽसि शंकर! मृगो नु निदर्शनं ते
तेजोभिरुच्चलितसूर्यसहस्रकल्पैः ।
अक्रोधनस्मितमुखोऽपि निजानुभावात् 
आपाततस्तनुभृतां नृपतिर्भयाय ॥ ८३ ॥

अभ्युद्यतं गिरिश! वज्रमधीमहे त्वां 
त्वद्बिभ्यतः पवनभानुकृशानुशक्राः । 
मृत्युश्च तत्तदधिकारभृततथान्ये  
ब्रह्मत्वलक्षणमयं भयहेतुभावः ॥ ८४ ॥

घोरा शिवा च भगवन्नुभयी तनुस्ते 
घोरा भिषज्यति भवार्तमुपास्यमाना । 
अन्या भिषग्जनकृतां रुजमीक्षमाणा 
दृष्ट्या ददाति शिवतामशिवात्मनोऽपि ॥ ८५ ॥

घोरान्नमो विदधतश्शमयन्ति रुद्रैः 
आर्ता हि घोरमुपयान्ति चिकित्सितारम् । 
प्रीणन्ति शंकर! शिवां चमकानुवाकैः 
होमस्य यत्तव भवन्त्युभयेऽपि मन्त्राः ॥ ८६ ॥

विष्णुप्रजापतिपुरंदरपूर्वकेषु 
वाजादितुल्यमितरेष्वपि दैवतेषु । 
आशंसितेषु चमकाः परिशिष्यमाणं 
दातारमीश्वर! भवन्तमशब्दमाहुः ॥ ८७ ॥

युक्तं नमानयितुमीश्वर! सन्निधौ ते 
देवान्तराणि महतामिव मर्त्यमात्रम् । 
अन्तर्द्धिमध्वरविधौ तदपेक्षमाणाः 
त्वत्कर्मसीम्नि परिषेचनमाचरन्ति ॥ ८८ ॥

आत्मान्तराणि पशवः परतन्त्रभावात् 
स्वातन्त्र्यतः पशुपते! पतिरीश्वर! त्वम् । 
आत्मानमौपनिषदाः प्रवदन्त्यनीशं 
ईशं भवन्तमुभयोरुभयं स्वभावः ॥ ८९ ॥

संप्राप्त एव सति शंकर! पाशुपत्ये 
कस्मै वरेण्य! वरणं कृपणोचितं ते । 
विध्यर्थमध्ययनचोदनयागृहीता 
जल्पन्ति यत्किमपि वन्दिवदर्थवादाः ॥ ९० ।।  

नानापदानवचनादपि वारणीयः 
त्वत्पाशुपत्यवरणप्रतिलंभवादः । 
लब्धुं वरीतुमथवा कथमेक एव 
वारान्बहूनपि महेश्वर! शक्यतेऽर्थः ॥ ९१ ॥

अङ्गैस्स्थिरेभिरिति रूपमनश्वरन्ते 
भूरीणि तानि च भुजङ्गममालभारिन्! | 
मन्त्रेण चान्तरिति युष्मदुपासकाना- 
मार्ग्वैदिका यदशनं तदमोघमाहुः ।। ९२ ।।

भावोपपन्नमनसां त्वदुपासकानां 
पुंसाममोघमशनं भगवन्ब्रुवाणः । 
मन्त्रोऽयमन्तरिति नः प्रतिभातिमूलं 
प्राग्भुक्तमर्चनविधेरनुवासरं ते ।। ९३ ।।    

नाथ! त्वया पितृमतो मरुतस्तुवानाः 
त्वामामनन्ति भरतं नटनाभियोगात् । 
वैशेषिके सति खलु व्यपदेशहेतौ 
साधारणेन भरणेन न कश्चिदर्थः ॥ ९४ ॥

हिंसाप्रतीतिरभिमानपदैकदेशात् 
शब्दादभेरिति भयेन सुमुद्वपन्ति । 
कामान्तकत्रिपुरदक्षमखादिभंग 
विख्यातविक्रमतया कथितोऽसि वीरः ॥ ९५ ॥

हिंसाभिधातृपदसन्निधिना ज्वरार्थम् 
रुद्रेति नाम परिशंक्य परावपन्तः । 
मन्त्रे यथान इति मङ्गळवाचि दृष्टम् 
देवेश! रुद्रियपदं पुनरावपन्ति ॥ ९६ ॥

शाखासु शङ्कर! सहस्रतयीषु साम्नां 
आम्नायते तव न केवलमानुभावः । 
सर्वात्मनामधिपतेरविशेषतस्ते 
देवव्रतादिषु गणाः कथितानुभावाः ॥ ९७ ॥

स्कंदं विनायकमुभावपि ते कुमारौ 
सर्वैर्गुणैः पितरमेव निदर्शयन्तौ । 
सामोपगायमुपगायमृचां गणेषु 
संप्रीणयन्ति शिव! सामविधौ यथोक्तम् ॥ ९८ ॥

ब्रह्मादिकं सकलमन्यदपोह्य पुंसां 
ध्यातव्यमेकमभिधाय शिवंकरं त्वाम् । 
वक्तव्यमन्यदनपेक्ष्य विमोक्षहेतुं 
आथर्वणः परिसमाप्तिमुवाच वेदः ।। ९९ ।।

यामामनन्ति तव शंकर! धर्मदारान् 
अध्वर्यवस्सहजसिद्धतया स्वसारम् । 
आथर्वणा यदुपसृष्टतया भवन्तं 
ध्यातव्यमाहुरपहाय पितामहादीन् || १०० ।।

एकश्श्रुतोऽसि परमेश्वर! सद्वितीयं 
मन्त्रा यया व्यपदिशन्ति पुनः पुनस्त्वाम् । 
तस्याः प्रभावमतिवाङ्मनसं शिवायाः 
कार्स्त्न्येण वक्तुमनलं कमलासनोऽपि ॥ १०१ ॥

एकं मुखं त्रितयमीश्वर! लोचनानां 
चत्वारि दोंषि विशदं वपुरद्भुतं ते । 
नित्यं तदेव भजतामुपकारहेतोः 
नाना भवन्ति तनवस्तव दिव्यरूपाः ॥ १०२ ।।

कैरातमीश्वर! पिनाकधरं वपुस्ते 
कृत्तिम् वसानमुमया सह धर्मदारैः । 
आराधयन्ति खलु पर्वणि साकमेधे 
पुण्यैस्त्र्यंबक! हविर्भिरनन्यभावाः || १०३ ||

मीढ्वांसमन्तविनिवेशितमीढुषीकं 
अन्तर्जयन्तमजरामरविग्रहं त्वाम् | 
त्वद्वारपं दयितया सह देवसेनं 
क्षेत्रस्य नाथमपि नाथ! यजन्ति धन्याः ॥ १०४ ।।

पत्न्या समं सह गणैस्सह वा सुताभ्यां 
सार्धं तथा परिषदा विषमेक्षण! त्वाम् । 
अध्यष्टमीतिथिनिशामुखमर्चयन्तः 
पापं तरन्त्यपि जयन्ति महेश! मृत्युम् ॥ १०५ ॥

मन्त्रा भवन्ति विरळा विबुधान्तराणां 
सद्भाव एव शिव! दर्शितशक्तयस्ते । 
त्वन्नामरूपगुणवर्णनलब्धवर्णा- 
मन्त्रा न शक्यमवगंतुमियत्तया ते ।। १०६ ।।

रुद्रानुवाकपठितानि परस्सहस्रं 
नामानि दिव्यमपि रूपमनेकशस्ते । 
शक्यं गुणा गणयितुं गणना यदि स्यात् 
भौमेषु पांसुषु विना तव देव! मायाम् ॥ १०७ ॥

वेदस्स्वयं भवतु वा तत्र वा प्रणीतिः 
सर्वः प्रमाणमविहाय गृणाति लोकः । 
तत्तत्प्रवक्तगुणदर्शिततारतम्यं 
अन्यत्प्रमाणमविरोधिनि वेदवाक्ये ॥ १०८ ॥

वेदाः प्रमाणमिति संगिरमाण एव 
दिव्यं तवागममवैति जनः प्रमाणम् । 
त्वद्ध्यानवाक्यविषयौपयिकैः पदार्थैः 
आमूर्द्धमाकलितविग्रहमाच मूलात् ।। १०९ ।।

ध्यानं यथा भवति तद्विषयो यथा त्वं 
यादृग्गुणश्च भगवन्नधिकारिवर्गः । 
सर्वाणि तानि भवदागमसंहिताभिः 
कल्पैरिवाध्वरविधेरुपपादितानि ॥ ११० ।।

अध्वानमध्वपतिमध्वनि तारतम्यं 
श्रेष्ठाध्वपारगमनं च फलं ब्रवीति । 
मन्त्रोऽध्वनामिति महेश्वर! गृह्यकार: 
पित्रा कुमारमुपनीय वदन्हि वाक्यं ॥ १११ ।।

कल्पाः प्रमाणमृषिभिर्यदि नः प्रणीताः 
किन्न प्रमाणमृषिणा महता महर्षे! । 
शक्यं न वक्तुवपरिग्रहदूषितानि 
तन्त्रान्तराणि भवता शिव! कर्तृमन्ति ॥ ११२ ॥

आचक्षते यमृषिमार्षविदस्तपोभिः 
एकैकमन्त्रदृशमीश्वर! वेदराशेः । 
द्रष्टारमस्य निखिलेन निजानुभावात् 
अन्यानृषीनति महर्षिमतो विदुस्त्वाम् ॥ ११३ ||

उक्तं प्रधानपुरुषेश्वरमेव सांख्यैः 
आख्याय पाशपशुपत्यभिधानभेदात् । 
ज्ञेयं त्वदागमविदश्शिव! सङ्गिरन्तां 
एतावता किमिति नस्तदुपेक्षणीयम् ॥ ११४ ॥

प्रत्यक्षवेदविहितं प्रथितं पुराणैः 
बोधायनेन मुनिना बहुशः प्रणीतम् । 
सर्वार्थदर्शनपरैरपि गृह्यकारैः 
यज्ञोपवीतमिव विस्मृतमर्चनन्ते ॥ ११५ ॥

वेदोपब्रह्मक पुराणवचःप्रपञ्चैः 
आघोष्यते विषमनेत्र! समर्चनन्ते । 
तन्त्रैरलं तदुपब्रह्मकवेदमूलैः 
वात्याहतं न हि मुखानिलसव्यपेक्षम् ॥ ११६ ॥

वेदार्थनिर्णयविधौ हि पुराणमङ्गं 
निर्णीतवेदविषया स्मृतयो भवन्ति । 
आतश्रुतेरिव पुराणगिरस्सकाशे 
नालं प्रकाशयितुमात्मबलावलेपम् ।। ११७ ।।  

मूलश्रुतेरनुपलंभपराहतायाः 
दूतीव या न भवति स्वरसात्प्रमाणम् । 
प्रत्यक्षवेदविहितं यजनं त्वदीयं 
तस्या स्मृतेरपि किमिच्छति दृष्टिपातम् ॥ ११८ ॥

पौर्वाह्निकानुपदिशन्नियमान्यदेतत् 
अभ्यर्चनं मनुरवोचत देवतायाः । 
तत्किं पुनस्तव महत्यसि देवता त्वं 
मृग्ये च काचशकले न मणेरुपेक्षा ॥ ११९ ॥

पत्न्या समं सह वृषेण वृषेन्द्रकेतो 
युष्मद्बलीनुपदिशन् स्त्रिदशावकाशे | 
अभ्यर्चनं भवनकल्पनपूर्वकं ते 
बोधायनः कथितवानवयुत्य गृह्ये ॥ १२० ॥  

भावान्तराणि परिहाय महत्सु नित्यं 
विज्ञानयोगविभवेषु महीयसे यत् । 
देवो महानभिहितोऽसि ततः कपर्दिन्! 
नाम त्वदीयमिदमाङ्गिरसा निराहुः || १२१ ।।

द्वेधा तवार्चनविधिस्तरुणेन्दुमौळे! 
कामाय कश्चिदपरो दुरितक्षयाय | 
अप्यग्निहोत्रमुभयं वयमामनामः 
स्वर्गाय यद्भवति यद्दुरितं क्षिणोति || १२२ ||

यद्ब्राह्मणस्त्वमसि नाकवतां निकाये 
तुभ्यं निवेदितमभोज्यमिति स्मरन्ति । 
उच्छिष्टमीश्वर! विशिष्टमपि द्विजानां 
भूमौ निखेयमथवांभसि मज्जनीयम् ॥ १२३ ॥

त्वं ब्राह्मणस्त्वदुपधावनमेव कार्यम् 
तद्ब्राह्मणैस्त्वदितरे न भवन्त्युपास्याः । 
न ब्राह्मणानवरवर्णनिषेवणेन 
संभावयेम यदि नः प्रपदं प्रमाणम् ॥ १२४ ।।

उत्कर्षतः परिहरन्त्यपकर्षतो वा 
का वासना भवति कस्य कृते न विद्मः । 
यद्दीक्षितस्य पतितस्य च तुल्यरूपं 
प्रत्यादिशन्ति मुनयः कमनीयमन्नम् ।। १२५ ।।

चण्डालचण्डिलचितानलशौण्डिकानां
गोब्राह्मणज्वलनदीक्षितयोषितां च । 
स्पर्शः कया भवति वासनया निषिद्धः 
स्पृष्टेषु वा शिव! कया विहिता विशुद्धिः ॥ १२६ ॥

वर्ज्यान्नमाहुरपि दीक्षितमग्निकल्पं 
भोज्यान्नमेवकृतराजपरिक्रयं तम् । 
शंखास्थि पावनमपावनमस्थि नृणां 
इत्थं स्थिते वचनमत्र परायणन्नः ।। १२७ ।।

अब्राह्मणैः क्षुदपघातकमस्तु भोज्यं 
यद्देवतान्तरनिवेदितमुक्तमन्नम् | 
तद्ब्राह्मणैरपि किमीश्वर! वैश्वदेवे 
हार्यो बलिर्बलिमतामशितेन तेन ॥ १२८ ।।

देवान्तरैरशितमुक्तमनङ्गशासिन् 
अश्नन्ति चेदनशितेन बलिम् हरन्तः । 
आश्यैकदेशविहितो बलिरन्यथासन् 
नालं फलाय विपरीतफलाय तेषाम् ।। १२९ ।।  

ब्राह्मणमीश्वर! पुरा हतवानसीति 
भिक्षाटनं विमृशतः प्रतिभानमात्रम् | 
यत्पञ्चमे शिरसि पुष्पसमं निकृत्ते 
जीवन्तमेनममितायुषमाहुराप्ताः ॥ १३० ।।

आनाभिजानु वसितं वसनं न शाणं 
पाणौ कपालशकलं न विलोकितं ते । 
नालंवते शवशिरस्तव केतुयष्टौ 
भैक्षं न साप्तभवनं सकलं तदास्ताम् ॥ १३१ ॥

यत्कालभैरवकृतं पतनीयमेनः 
किं तेन ते भवति भैक्षमथापि वृत्तिः । 
तन्मध्यपातिनि वधे विभुधान्तरस्य 
निर्वेदमाचरसि किन्नु भवानजस्रम् || १३२ ||

यत्पाशुपत्यमवृणोदमरांतरेभ्यो 
भिक्षां भवानकृतयत्परमेश्वरोऽपि । 
चोद्यं तदेतदुभयं परिहर्तुकामो 
मन्ये बृहस्पतिरपि प्रतिपत्तिशून्यः ॥ १३३ ॥

ब्रह्मासि विष्णुरसि सर्वमसीति यत्त्वाम् 
आस्तामुपासनविधिम् कथयन्ति मूढाः । 
तद्देवतान्तरनिकर्षनिगूहनाय 
मोहाय वा भवतु जल्पितमल्पबुद्धेः ॥ १३४ ॥

अद्वैतमागमशिरोभिरुपासनायां 
उक्तं तवेति परमार्थतया न वाच्यम् | 
भेदस्फुठो गरुडमान्त्रिकयोरळीकं 
तादात्म्यभावनमथापि विषं प्रमार्ष्ठि ॥ १३५ ॥

यद्ब्रह्मपंचमशिरोलवनापदानं 
यद्ब्रह्मणा च हरिणा च विमार्गणं ते । 
यद्वा तयोर्जनयितारमधीमहे त्वां
तत्सर्वमीश्वर! विमूढधियामसह्यम् ॥ १३६ ॥

सोमे लतात्मनि महेश्वर! गौणवृत्या 
विष्णोरवादि जनकत्वमृचा कयापि । 
त्वय्येव तद्भवितुमर्हति मुख्यवृत्या 
नेन्द्रे न पङ्कजभवे नितरां मुरारौ ॥ १३७ ॥

अन्योन्यतो यदि भवेदहमीश्वरस्स्यां 
त्वं चाहमीश्वर! किमत्र नियामकं नः | 
को वा विपर्यसितुमर्हति वस्तुशक्तिम् 
तत्तत्स्वभावनियतां भवदाज्ञयापि ॥ १३८ ।।

एकं तवाप्यसुकरं तदुदाहरामो 
जातेन भाव्यममरान्तरवत्त्वयापि । 
अभ्यर्थितोऽपि हि महेश! महर्षिदारैः 
अन्तर्हितस्त्वमसि गर्हितगर्भवासः ।। १३९ ।।

इच्छावतीर्णमुरशासनगर्भवासः 
स्याच्चेदुदाहरणमेव विमर्शनीयः । 
गर्भे वसामि परिवेष्टय जरायुणाऽहम् 
मासान्बहूनिति महेश्वर! कस्य कामः ।। १४० ।।

इच्छापि नूनमनुयाति पुरा कृतानि 
कर्माणि शंकर! शुभाशुभलक्षणानि । 
इच्छावतारवचनानि तु भारतादौ 
नारायणस्य गुणवादमुदाहरन्ति ॥ १४१ ॥

विधातारं कश्चिद्भजति भजते कश्चन हरिम् 
सुरानन्यानन्ये जगति सफलास्सर्वविधयः । 
तथापि त्वद्भक्तेश्शिव! शिव! यदा चर्मवदिति 
श्रुतो मन्त्रो देवान्तरभजनदैन्यं न सहते ॥ १४२ ॥

शशे शृङ्गं पुष्पं नभसि मृगतृष्णासु सलिलम् 
प्रसूतिर्वन्ध्यायामनवधिमदायुस्तनुभृताम् । 
विमुक्तिर्वा देवान्तरभजनलभ्या पशुपते! 
न शक्यं नस्संभावयितुमपि सर्वम् विमृशताम् || १४३ ॥

न भिन्ना नौरन्यानलमुदनिधेरुद्गमयितुं 
शिला नैवोन्नेतुं प्रभवति शिलामन्तकरिपो! । 
जनित्वा मृत्वा वा जगति परिवर्ती सुरगणः 
कथं मे संसारभ्रमणभयभाजस्तु शरणम् ॥ १४४ ॥

देवतान्तरपुनः पुनर्भवं पश्यतः पशुपते! भयं मम । 
क्रीडतोऽपि तव जन्म मास्मभूत् दीयतामयमपश्चिमो वरः || १४५ ||

वासनापरिगृहीत देवता वर्णनौपयिकसर्ववाङ्मयम् । 
धिग्धिगीश्वर! जडाशयं जनम् तावकैरहमसानि सङ्गतः ॥ १४६ ॥

पांसुकेळिरपि यस्य शैशवे शैवपाशुपतपादपांसुभिः । 
स्तोत्रकर्मणि न तस्य मे गुणः तद्गुणोऽयमु॑पपद्यते त्वयि ॥ १४७ ॥

स्तोत्रीयमर्थमुपपादितवानहं ते 
भक्तेति भक्तजनवत्सल! भाषमाणः । 
आविर्बभूविथ शिखी शुचिनाम्वरेण 
यज्ञोपवीतमुपवीय धृतत्रिपुण्ड्रः ॥ १४८ ॥

भक्तं भवानदित पार्श्वचरोपनीतं 
मह्यं महेश्वर! पयश्श्रपितं प्रसन्नम् । 
भुञ्जान एव तदहं झडितिप्रबुद्धः 
स्वप्नस्समाधिरिति युक्तधियमभिन्नः ॥ १४९ ॥

स्तोत्रमेतदवधाय गृह्णतां अर्थमस्य निखिलेन जानताम् । 
ग्राह्यमन्यदपि नावशिष्यते ज्ञेयमन्यदपि वा न किञ्चन ।। १५० ॥

पञ्चाशदुत्तरशता श्रुतिसूक्तिमाला
भोगावळी भुजगराजमनोहरा ते । 
वेदेषु भक्तिमपरागमवैदिकेषु 
तन्त्रेषु भक्तिमतुलां त्वयि च प्रसूते ॥ १५१ ॥

॥ समाप्ता श्रुतिसूक्तिमाला ॥