• This Page is courtesy of Sanskrit Documents List. Please send your corrections
• This stotra is also available in  devanAgari PDF
• This meaning in English is also available in  PDF .

  ---

  prathamaH samaadhipaadaH

atha yogaanushaasanam.h .. 1..
yogashchittavR^ittinirodhaH .. 2..
tadaa drashhTuH svaruupe.avasthaanam.h .. 3..
vR^ittisaaruupyam.h itaratra .. 4..
vR^ittayaH paJNchatayyaH klishhTaa aklishhTaaH {\englfont.h }  .. 5..
pramaaNaviparyayavikalpanidraasmR^itayaH .. 6..
pratyakshaanumaanaagamaaH pramaaNaani .. 7..
viparyayo mithyaaGYaanam.h atadruupapratishhTham.h .. 8..
shabdaGYaanaanupaatii vastushuunyo vikalpaH .. 9..
abhaavapratyayaalambanaa vR^ittirnidraa .. 10..
anubhuutavishhayaasa.npramoshhaH smR^itiH .. 11..
abhyaasavairaagyaabhyaa.n tannirodhaH .. 12..
tatra sthitau yatno.abhyaasaH .. 13.. 
sa tu diirghakaalanairantaryasatkaaraasevito dR^iDhabhuumiH .. 14.. 
dR^ishhTaanushravikavishhayavitR^ishhNasya vashiikaarasa.nGYaa vairaagyam.h.. 15..
tatpara.n purushhakhyaaterguNavaitR^ishhNyam.h .. 16..
vitarkavichaaraanandaasmitaaruupaanugamaat.h sa.npraGYaataH .. 17..
viraamapratyayaabhyaasapuurvaH sa.nskaarasheshho.anyaH .. 18..
bhavapratyayo videhaprakR^itilayaanaam.h .. 19..
shraddhaaviiryasmR^itisamaadhipraGYaapuurvaka itareshhaam.h .. 20..
tiivrasa.nvegaanaam.h aasannaH .. 21..
mR^idumadhyaadhimaatratvaat.h tato.api visheshhaH .. 22..
iishvarapraNidhaanaad.h vaa .. 23..
kleshakarmavipaakaashayairaparaamR^ishhTaH purushhavisheshha iishvaraH.. 24..
tatra niratishaya.n sarvaGYtvabiijam.h .. 25..
sa puurveshhaam.h   api guruH kaalenaanavachchhedaat.h .. 26..
tasya vaachakaH praNavaH .. 27..
tajjapastadarthabhaavanam.h .. 28..
tataH pratyakchetanaadhigamo.apyantaraayaabhaavashcha .. 29..
vyaadhistyaanasa.nshayapramaadaalasyaaviratibhraantidarshanaalabdhabhuu-
mikatvaanavasthitatvaani chittavikshepaaste.antaraayaaH .. 30..
duHkhadaurmanasyaaN^gamejayatvashvaasaprashvaasaa vikshepasahabhuvaH .. 31..
tatpratishhedhaartham.h ekatattvaabhyaasaH .. 32..
maitriikaruNaamuditopekshaNaa.n
sukhaduHkhapuNyaapuNyavishhayaaNaa.n bhaavanaatashchittaprasaadanam.h .. 33..
prachchhardanavidhaaraNaabhyaa.n vaa praaNasya .. 34..
vishhayavatii vaa pravR^ittirutpannaa manasaH sthitinibandhinii .. 35..
vishokaa vaa jyotishhmatii .. 36..
viitaraagavishhaya.n vaa chittam.h .. 37..
svapnanidraaGYaanaalambana.n vaa .. 38..
yathaabhimatadhyaanaad.h vaa .. 39..
paramaaNu paramamahattvaanto.asya vashiikaaraH .. 40..
kshiiNavR^itterabhijaatasyeva maNergrahiitR^igrahaNagraahyeshhu
tatsthatadaJNjanataasamaapattiH .. 41..
tatra shabdaarthaGYaanavikalpaiH sa.nkiirNaa savitarkaa samaapattiH.. 42..
smR^itiparishuddhau svaruupashuunyevaarthamaatranirbhaasaa nirvitarkaa .. 43..
etayaiva savichaaraa nirvichaaraa cha suukshmavishhayaa vyaakhyaataa .. 44..
suukshmavishhayatva.n chaaliN^gaparyavasaanam.h .. 45..
taa eva sabiijaH samaadhiH .. 46.. 
nirvichaaravaishaaradye.adhyaatmaprasaadaH .. 47..
rta.nbharaa tatra praGYaa .. 48..
shrutaanumaanapraGYaabhyaam.h anyavishhayaa visheshhaarthatvaat.h .. 49..
tajjaH sa.nskaaro nyasa.nskaarapratibandhii .. 50..
tasyaapi nirodhe sarvanirodhaan.h nirbiijaH samaadhiH   .. 51..

iti pataJNjalivirachite yogasuutre prathamaH samaadhipaadaH .  

dvitiiyaH saadhanapaadaH

tapaHsvaadhyaayeshvarapraNidhaanaani kriyaayogaH .. 1..
samaadhibhaavanaarthaH kleshatanuukaraNaarthashcha .. 2..
avidyaasmitaaraagadveshhaabhiniveshaaH kleshaaH   .. 3..
avidyaa kshetram.h uttareshhaa.n prasuptatanuvichchhinnodaaraaNaam.h .. 4..
anityaashuchiduHkhaanaatmasu nityashuchisukhaatmakhyaatiravidyaa .. 5..
dR^igdarshanashaktyorekaatmatevaasmitaa .. 6..
sukhaanushayii   raagaH .. 7.. 
duHkhaanushayii   dveshhaH .. 8..
svarasavaahii vidushho.api tathaaruuDho bhiniveshaH .. 9..
te pratiprasavaheyaaH suukshmaaH .. 10..
dhyaanaheyaastadvR^ittayaH .. 11..
kleshamuulaH karmaashayo dR^ishhTaadR^ishhTajanmavedaniiyaH .. 12..
sati muule tadvipaako jaatyaayurbhogaaH .. 13..
te hlaadaparitaapaphalaaH puNyaapuNyahetutvaat.h .. 14..
pariNaamataapasa.nskaaraduHkhairguNavR^ittivirodhaach cha duHkham.h
eva sarva.n vivekinaH .. 15..
heya.n duHkham.h anaagatam.h .. 16..
drashhTR^idR^ishyayoH sa.nyogo heyahetuH .. 17..
prakaashakriyaasthitishiila.n bhuutendriyaatmaka.n bhogaapavargaartha.n
dR^ishyam.h .. 18..
visheshhaavisheshhaliN^gamaatraaliN^gaani   guNaparvaaNi   .. 19..
drashhTaa dR^ishimaatraH shuddho.api pratyayaanupashyaH .. 20..
tadartha eva dR^ishyasyaatmaa .. 21..
kR^itaartha.n prati nashhTam.h apyanashhTa.n tadanyasaadhaaraNatvaat.h .. 22..
svasvaamishaktyoH svaruupopalabdhihetuH sa.nyogaH .. 23..
tasya heturavidyaa .. 24..
tadabhaavaat.h sa.nyogaabhaavo haana.n. tad.hdR^isheH kaivalyam.h .. 25..
vivekakhyaatiraviplavaa haanopaayaH .. 26..
tasya saptadhaa praantabhuumiH praGYaa .. 27..
yogaaN^gaanushhThaanaad.h ashuddhikshaye GYaanadiiptiraa
vivekakhyaateH .. 28..
yamaniyamaasanapraaNaayaamapratyaahaaradhaaraNaadhyaanasamaadhayo.ashhTaava 
aN^gaani .. 29.. 
ahi.nsaasatyaasteyabrahmacharyaaparigrahaa   yamaaH .. 30..
jaatideshakaalasamayaanavachchhinnaaH   saarvabhaumaa mahaavratam.h .. 31..
shauchasa.ntoshhatapaHsvaadhyaayeshvarapraNidhaanaani niyamaaH .. 32..
vitarkabaadhane pratipakshabhaavanam.h .. 33..
vitarkaa hi.nsaadayaH kR^itakaaritaanumoditaa lobhakrodhamohapuurvakaa
mR^idumadhyaadhimaatraa duHkhaaGYaanaanantaphalaa iti
pratipakshabhaavanam.h .. 34..
ahi.nsaapratishhThaayaa.n tatsannidhau vairatyaagaH .. 35..
satyapratishhThaayaa.n kriyaaphalaashrayatvam.h .. 36..
asteyapratishhThaayaa.n sarvaratnopasthaanam.h .. 37..
brahmacharyapratishhThaayaa.n viiryalaabhaH .. 38..
aparigrahasthairye janmakatha.ntaasa.nbodhaH .. 39..
shauchaat.h svaaN^gajugupsaa parairasa.nsargaH .. 40..
sattvashuddhisaumanasyaikaagr.hyendriyajayaatmadarshanayogyatvaani cha .. 41..
sa.ntoshhaad.h anuttamaH   sukhalaabhaH .. 42..
kaayendriyasiddhirashuddhikshayaat.h tapasaH .. 43..
svaadhyaayaad.h ishhTadevataasa.nprayogaH .. 44..
samaadhisiddhiriishvarapraNidhaanaat.h .. 45..
sthirasukham.h aasanam.h .. 46..
prayatnashaithilyaanantasamaapattibhyaam.h   .. 47..
tato dvandvaanabhighaataH .. 48..
tasmin.h sati shvaasaprashvaasayorgativichchhedaH praaNaayaamaH .. 49..
baahyaabhyantarastambhavR^ittiH  deshakaalasa.nkhyaabhiH
paridR^ishhTo diirghasuukshmaH .. 50..
baahyaabhyantaravishhayaakshepii chaturthaH .. 51..
tataH kshiiyate prakaashaavaraNam.h .. 52..
dhaaraNaasu cha yogyataa manasaH .. 53..
svasvavishhayaasa.nprayoge chittasya svaruupaanukaara   ivendriyaaNaa.n
pratyaahaaraH .. 54..
tataH paramaa vashyatendriyaaNaam.h .. 55..

iti pataJNjalivirachite yogasuutre dvitiiyaH saadhanapaadaH .

tR^itiiyaH vibhuutipaadaH

deshabandhashchittasya dhaaraNaa .. 1..
tatra pratyayaikataanataa dhyaanam.h .. 2..
tad.h evaarthamaatranirbhaasa.n svaruupashuunyam.h iva samaadhiH .. 3..
trayam.h ekatra sa.nyamaH .. 4..
tajjayaat.h praGYaa.a.alokaH .. 5..
tasya bhuumishhu viniyogaH .. 6..
trayam.h antaraN^ga.n puurvebhyaH .. 7..
tad.h api bahiraN^ga.n nirbiijasya .. 8..
vyutthaananirodhasa.nskaarayorabhibhavapraadurbhaavau
nirodhakshaNachittaanvayo nirodhapariNaamaH .. 9..
tasya prashaantavaahitaa sa.nskaaraat.h .. 10..
sarvaarthataikaagratayoH kshayodayau chittasya samaadhipariNaamaH .. 11..
tataH punaH   shaantoditau tulyapratyayau
chittasyaikaagrataapariNaamaH .. 12..
etena bhuutendriyeshhu dharmalakshaNaavasthaapariNaamaa vyaakhyaataaH.. 13..
shaantoditaavyapadeshyadharmaanupaatii dharmii .. 14..
kramaanyatva.n pariNaamaanyatve hetuH .. 15..
pariNaamatrayasa.nyamaad.h atiitaanaagataGYaanam.h .. 16..
shabdaarthapratyayaanaam.h itaretaraadhyaasaat.h sa.nkaraH.
tatpravibhaagasa.nyamaat.h sarvabhuutarutaGYaanam.h .. 17..
sa.nskaarasaakshatkaraNaat.h puurvajaatiGYaanam.h .. 18..
pratyayasya parachittaGYaanam.h .. 19..
na cha tat.h saalambana.n,   tasyaavishhayiibhuutatvaat.h .. 20..
kaayaruupasa.nyamaat.h tadgraahyashaktistambhe
chakshuHprakaashaasa.nprayoge.antardhaanam.h .. 21..
etena shabdaadyantardhaanamuktam.h
sopakrama.n nirupakrama.n cha karma. tatsa.nyamaad.h aparaantaGYaanam,
arishhTebhyo vaa .. 22..
maitryaadishhu balaani .. 23..
baleshhu hastibalaadiini .. 24..
pravR^ittyaalokanyaasaat.h suukshmavyavahitaviprakR^ishhTaGYaanam.h .. 25..
bhuvanaGYaana.n suurye sa.nyamaat.h .. 26..
chandre taaraavyuuhaGYaanam.h .. 27..
dhruve tadgatiGYaanam.h .. 28..
naabhichakre kaayavyuuhaGYaanam.h .. 29..
kaNThakuupe kshutpipaasaanivR^ittiH .. 30..
kuurmanaaDyaa.n sthairyam.h .. 31.. 
muurdhajyotishhi siddhadarshanam.h .. 32..
praatibhaad.h vaa sarvam.h .. 33..
hR^idaye chittasa.nvit.h .. 34..
sattvapurushhayoratyantaasa.nkiirNayoH pratyayaavisheshho   bhogaH
paraarthatvaat.h svaarthasa.nyamaat.h   purushhaGYaanam.h .. 35.. 
tataH praatibhashraavaNavedanaadarshaasvaadavaartaa jaayante .. 36..
te samaadhaav upasargaa. vyutthaane siddhayaH .. 37..
bandhakaaraNashaithilyaat.h prachaarasa.nvedanaach cha chittasya
parashariiraaveshaH .. 38..
udaanajayaajjalapaN^kakaNTakaadishhvasaN^ga utkraantishcha .. 39..
samaanajayaat.h prajvalanam.h   .. 40..
shrotraakaashayoH sa.nbandhasa.nyamaad.h divya.n shrotram.h .. 41..
kaayaakaashayoH sa.nbandhasa.nyamaal laghutuulasamaapatteshchaakaashagamanam.h .. 42..
bahirakalpitaa vR^ittirmahaavidehaa. tataH prakaashaavaraNakshayaH.. 43..
sthuulasvaruupasuukshmaanvayaarthavattvasa.nyamaad.hbhuutajayaH .. 44..
tato.aNimaadipraadurbhaavaH kaayasa.npat.h taddharmaanabhighaatashcha .. 45..
ruupalaavaNyabalavajrasa.nhananatvaani kaayasa.npat.h .. 46..
grahaNasvaruupaasmitaanvayaarthavattvasa.nyamaad.h indriyajayaH .. 47..
tato manojavitva.n   vikaraNabhaavaH pradhaanajayashcha .. 48..
sattvapurushhaanyataakhyaatimaatrasya sarvabhaavaadhishhThaatR^itva.n
sarvaGYaatR^itva.n cha .. 49..
tadvairaagyaadapi doshhabiijakshaye kaivalyam.h .. 50..
sthaanyupanimantraNe   saN^gasmayaakaraNa.n punaH
anishhTaprasaN^gaat.h .. 51..
kshaNatatkramayoH sa.nyamaadavivekaja.n GYaanam.h .. 52..
jaatilakshaNadeshairanyataa.anavachchhedaat.h tulyayostataH pratipattiH .. 53..
taaraka.n sarvavishhaya.n sarvathaavishhayam.h akrama.n cheti vivekaja.n
GYaanam.h .. 54..
sattvapurushhayoH shuddhisaamye kaivalyam.h iti   .. 55..

iti pataJNjalivirachite yogasuutre tR^itiiyo vibhuutipaadaH

chaturthaH kaivalyapaadaH

janmaushhadhimantratapaHsamaadhijaaH siddhayaH .. 1..
jaatyantarapariNaamaH prakR^ityaapuuraat.h .. 2..
nimittam.h aprayojaka.n prakR^itiinaa.n. varaNabhedastu tataH kshetrikavat.h .. 3..
nirmaaNachittaanyasmitaamaatraat.h .. 4..
pravR^ittibhede prayojaka.n chittam.h ekam.h anekeshhaam.h .. 5..
tatra dhyaanajam.h anaashayam.h .. 6..
karmaashuklaakR^ishhNa.n yoginaH trividham.h itareshhaam.h .. 7..
tatastadvipaakaanuguNaanaam.h evaabhivyaktirvaasanaanaam.h .. 8..
jaatideshakaalavyavahitaanaam.h apyaanantarya.n, 
smR^itisa.nskaarayoH ekaruupatvaat.h .. 9..
taasaam.h anaaditva.n chaashishho   nityatvaat.h .. 10..
hetuphalaashrayaalambanaiH sa.ngR^ihiitatvaad.h eshhaam.h abhaave tadabhaavaH.. 11..
atiitaanaagata.n svaruupato.astyadhvabhedaad.h dharmaaNaam.h .. 12..
te vyaktasuukshmaa guNaatmaanaH .. 13..
pariNaamaikatvaad.h vastutattvam.h .. 14..
vastusaamye chittabhedaat.h tayorvibhaktaH   panthaaH .. 15..
na chaikachittatantra.n vastu tad.h apramaaNaka.n tadaa ki.n syaat.h .. 16..
taduparaagaapekshatvaat.h   chittasya vastu GYaataaGYaatam.h .. 17..
sadaa GYaataashchittavR^ittayastatprabhoH purushhasyaapariNaamitvaat.h .. 18..
na tat.h svaabhaasa.ndR^ishyatvaat.h .. 19..
ekasamaye chobhayaanavadhaaraNam.h .. 20..
chittaantaradR^ishye buddhibuddheratiprasaN^gaH smR^itisa.nkarashcha .. 21..
chiterapratisa.nkramaayaastadaakaaraapattau svabuddhisa.nvedanam.h .. 22..
drashhTR^idR^ishyoparakta.n chitta.n sarvaartham.h .. 23..
tadasa.nkhyeyavaasanaachitram.h api paraartha.n sa.nhatyakaaritvaat.h.. 24..
visheshhadarshina aatmabhaavabhaavanaavinivR^ittiH   .. 25..
tadaa vivekanimna.n kaivalyapraagbhaara.n chittam.h .. 26..
tachchhidreshhu pratyayaantaraaNi sa.nskaarebhyaH .. 27..
haanam.h eshhaa.n kleshavaduktam.h .. 28..
prasa.nkhyaane.apyakusiidasya sarvathaavivekakhyaaterdharmameghaH
samaadhiH .. 29..
tataH kleshakarmanivR^ittiH .. 30..
tadaa sarvaavaraNamalaapetasya GYaanasyaa.anantyaajGYeyam.h alpam.h .. 31..
tataH kR^itaarthaanaa.n pariNaamakramaparisamaaptirguNaanaam.h.. 32..
kshaNapratiyogii pariNaamaaparaantani{graa}.rhyaH kramaH .. 33..
purushhaarthashuunyaanaa.n guNaanaa.n pratiprasavaH kaivalya.n,
svaruupapratishhThaa vaa chitishaktireti   .. 34..
 
iti pataJNjalivirachite yogasuutre chaturthaH kaivalyapaadaH .

..  iti paataJNjalayogasuutraaNi ..